(تصاویر) دهانه غلامان؛ یگانه شهر خشت و گلی هخامنشی در قلب سیستان

در جنوب شرق کشور یکی از ارزشمندترین یادگارهای باستانی مثل الماسی بر تارک تمدن این سرزمین می درخشد و میراث دورانی باشکوه بوده “دهانه غلامان” یادگار هخامنشیان است.

شهر دهانه غلامان، یک پدیده‌ بی‌نظیر از دوران باستان به شمار می‌آید که در دل تاریخ ایران به عنوان تنها شهر خشت و گلی دوره هخامنشیان شناخته می‌شود.

دهانه غلامان به‌عنوان تنها شهر خشت و گلی دوره هخامنشیان، یک بخش مهم و حیاتی از تاریخ و فرهنگ ایران باستان را تشکیل می‌دهد و با توجه به یافته‌ها و اطلاعات موجود از کاوش‌های باستان‌شناختی، می‌توان دریافت که این شهر در عرصه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بسیار مهم و تأثیرگذار بوده است.

موقعیت و اهمیت تاریخی

دهانه غلامان در سیستان و بلوچستان، در نزدیکی شهر زابل و در حاشیه جاده زابل- زاهدان واقع شده، این محوطه باستانی که در حدود ۲۵۰۰ سال قدمت دارد، به عنوان یکی از بزرگترین و مهم‌ترین شهرهای دوران هخامنشی شناخته می‌شود. اهمیت این محوطه از آن جهت است که نشان می‌دهد هخامنشیان تا چه اندازه به توسعه و آبادانی مناطق شرقی امپراتوری خود توجه داشته‌اند.

محوطه دهانه غلامان شامل مجموعه‌ای از بناها، از جمله کاخ‌ها، خانه‌ها، معابد و بناهای عمومی است که با استفاده از خشت و آجر ساخته شده‌اند. معماری این بناها، تلفیقی از سبک‌های معماری ایرانی و یونانی بوده که نشان‌دهنده تبادل فرهنگی و هنری در دوران هخامنشیان است.

کاخ‌های دهانه غلامان با ستون‌های بلند و تالارهای وسیع، نشان از قدرت و عظمت حاکمان هخامنشی دارد، خانه‌های این محوطه نیز که اغلب دارای حیاط مرکزی و اتاق‌های متعدد هستند، نشان‌دهنده زندگی روزمره مردم در آن دوران است.

معابد دهانه غلامان که با تزئینات و نقوش مذهبی آراسته شده‌اند، گواهی بر باورها و آیین‌های مردم آن دوران است، همچنین اشیا و آثار باستانی ارزشمندی کشف شده از جمله سکه‌ها، ظروف سفالی، مجسمه‌ها و کتیبه‌ها که این آثار، اطلاعات ارزشمندی در مورد فرهنگ، هنر، تجارت و روابط سیاسی هخامنشیان ارائه می‌دهند.

ویژگی های شهر دهانه غلامان

از ویژگی های مهم شهر دهانه غلامان یادگار هخامنشیان نوع ساخت پنجره ها برای وزش بادهای سیستان بوده که در ساخت این بنا مد نظر بوده و اینکه با توجه به باورهای اعتقادی مردم آن دوره و انجام آیین ها و مراسم نیایش مکانی برای این منظور در نظر گرفته شده است.

در کاوش ها عبادتگاهی بزرگ از زیر ماسه های روان کشف شد که مهمترین بنا از ساختمان های این محوطه بوده، بناها و ساختمان ها همه از خشت و به شکل مربع یا مستطیل با ستون های زیاد و سقف های آن نیز گنبدی شکل و ضربی است.

همچنین انواع آتشدان برای انجام مراسم و سکو به صورت مفرد یا جفت در ابعاد و اشکال گوناگون در آن وجود داشت. مورخین این شهر را زرک یا زرنگ پایتخت زرنکای یا درانگیانا می دانند که در کتیبه های دوران هخامنشی مثل کتیبه های داریوش در بیستون، تخت جمشید، شوش و نقش رستم و همچنین کتیبه خشایارشا در تخت جمشید از آن یاد شده، پژوهشگران از دلایل مهم متروکه شدن شهر دهانه غلامان یادگار هخامنشیان را خشک شدن یکباره بستر رودخانه هیرمند می‌دانند.

در بخش جنوبی دهانه غلامان و ۲ کیلومتری شهر بقایای پادگان نظامی این شهر باستانی وجود دارد، از این پادگان برج، بارو، قلعه‌ و دیوارهای بزرگ دفاعی با ۲۰۰ متر طول و حدود ۳ تا ۴ متر پهنا باقی‌مانده؛ علاوه بر آن نقاشی‌های شهر دهانه غلامان در ساختمان شماره‌ ۱۵ یافت شده که موضوع یکی از نقاشی‌ها صحنه‌ شکار و ارابه‌رانی را سوار بر ارابه‌ای دو چرخ با اسب نشان می‌دهد که در حال شکار و تیراندازی با کمان به‌سمت یک گراز است.

نقش شتری دو کوهانه با رنگ سیاه و اسبی که دارای زینی مانند گلیم یا کجاوه را دارد از دیگر تصاویر و نقاشی‌های یافت شده در این شهر است.

آثار مهم کشف شده در دهانه غلامان

از جمله آثار مهم کشف شده این منطقه می توان به ۲ نمونه اثر نقاشی بی نظیر روی دیوار یکی از اتاق های این شهر هخامنشی اشاره کرد که باستان شناسان را شگفت زده کرده است.

نخستین اثر نقاشی کشف شده در ارتفاع حدود ۹۰ سانتیمتری از کف زمین و در ابعاد ۳۵ در۱۲۰ سانتیمتر با رنگ سیاه بر دیوارهای یکی از اتاق های شهر دهانه غلامان نقش بسته و با نقاط سفید رنگ نیز تزیین شده که در آن صحنه ای از شکار به تصویر کشیده شده به گونه ای که یک نفر که احتمال می رود حاکم و یا امیر باشد بر کالسکه ای مکعب شکل که توسط یک اسب قوی هیکل کشیده می شود سوار و با تیر و کمان در حال تعقیب گراز بزرگی است.

دومین نمونه نقاشی کشف شده اثری به صورت کنده کاری بر بالای یک درگاه و زیر سقف یک اتاق در ابعاد ۴۰ در۵۰ سانتیمتر نقش بسته در این تصویر یک حیوان که به احتمال زیاد اسب است رو به روی پلکانی ایستاده و به نظر می رسد قصد بالا رفتن از پله ها را دارد.

بقایای موجود در این شهر از ۲ گروه ساختمان اصلی و تعدادی بناهای منفرد ترکیب شده که یک قسمت شهر در بخش غربی به طول آبراهه ای که شن های متحرک آن را پرکرده اند قرار داشته و بخش دیگر یعنی قسمت شرقی شهر به دو بخش برابر تقسیم می شده و آثار آن تا جایی که به نام قبر زرتشت خوانده می شود ادامه داشته، در این دو بخش تعداد ۲۷ بنای قابل تشخیص وجود دارد.

این بناها چه از نظر بزرگی اندازه و چه از نظر نقشه و ترکیب اتاق ها و سایر اجزای معماری قابل توجه اند، در این شهر بنایی وجود دارد که به احتمال زیاد کاربرد مذهبی ۲ هزار و ۵۰۰ ساله داشته است.

اهمیت گردشگری

دهانه غلامان به عنوان یک میراث فرهنگی ارزشمند از اهمیت گردشگری بالایی برخوردار و این محوطه باستانی، سالانه پذیرای گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و باستان‌شناسی بوده بنابراین حفاظت از این محوطه و معرفی آن به جهانیان، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

منطقه سیستان شامل شهرستان های زابل، هیرمند، زهک، هامون و نیمروز در شمال سیستان و بلوچستان به سبب داشتن صدها اثر باستانی و تاریخی به بهشت باستان شناسان مشهور است.

شهر سوخته، دهانه غلامان و بسیار آثار تاریخی دیگر این منطقه فرصتی برای شناختن بیشتر تمدن ایران است، مناطقی باستانی و کهن که روایت زندگی اجدادمان بر این پهنه سرزمینی را نشان می دهد و در این بین تعطیلات نوروز فرصت مناسب به شمار می رود تا افراد برای آشنا شدن بیشتر فرهنگ سرزمینشان به این مناطق سفر کرده و علاوه بر یادگیری و شناخت تمدن ملی لحظات خاطره انگیز و دلچسبی را برای خود و خانوادهشان رقم بزنند.